Pytania i odpowiedzi

• Gdzie stosowano ten dokument i kto go sporządził?

  Magazyny z mieniem więźniarskim, sprzętem i odzieżą, były miejscami w obozie, w których nowo przybyłe osoby byli zewnętrznie zmieniani w więźniów. Tu oddawano ubrania i cenne przedmioty, a w zamian otrzymywano odzież więźniarską. O tym, jak ważne były w obozie te miejsca, świadczy także liczba zatrudnionych w nich więźniów funkcyjnych: w czerwcu 1944 roku w obozie koncentracyjnym Buchenwald, w administracji i przy wydawaniu przedmiotów pracowało 161 więźniów. Podczas pracy w magazynie wykorzystywali w celach administracyjnych specjalne karty, na których zapisywali wydane danemu więźniowi rzeczy.

  Większość kart magazynów z odzieżą znajdujących się w zbiorach Arolsen Archives nie jest oryginalna, zachowały się tylko ich kopie. Można je rozpoznać po lekko różowym lub szarym odcieniu. Możemy mieć tu do czynienia zarówno z kopią oryginalnego dokumentu lub kserokopią z mikrofilmu. Były one sporządzone przez przez pracowników ITS w innych archiwach i miejscach pamięci i wykorzystywane do wyjaśniania losów więźniów. Kopie kart wykonywano również wtedy, kiedy z powodu braku papieru w obozie koncentracyjnym wykorzystany został rewers karty do zapisania danych osobowych innego więźnia. W takich przypadkach w ITS przygotowywano kopię karty. Oryginalna karta była przyporządkowana do zbioru dokumentów jednej osoby, a kopia do teczki drugiego więźnia.

• Kiedy używano tego dokumentu?

  Karty magazynu z odzieżą, w większości koloru zielonego, były używane do 1945 roku w większych obozach koncentracyjnych. W tym celu wykorzystano gotowe druki, które różniły się poziomem szczegółowości wymienionej odzieży – ale ogólnie wszystkie są ze sobą porównywalne. Pewną, wyróżniającą się spośród innych, grupę dokumentów stanowią karty magazynu z odzieżą. Na nich, oprócz wydanych ubrań, zapisywano również inne przedmioty, takie jak prześcieradła, ręczniki czy kubki.

• Do czego służył ten dokument?

  Po przybyciu do obozu koncentracyjnego więźniowie musieli oddawać do magazynu mienia więźniarskiego przywiezine ze sobą przedmioty. Z kolei z magazynu przedmiotów i odzieży mieli dostać najpotrzebniejsze rzeczy: pościel, ręczniki, naczynia i sztućce z magazynu przedmiotów oraz ubranie więźniarskie z magazynu odzieży. Max Pauly, były komendant obozu koncentracyjnego Neuengamme, zeznał w lipcu 1946 roku przed brytyjskimi śledczymi, jakie ubrania były oficjalnie przewidziane dla więźniów: kurtka, spodnie, bielizna, koszula, czapka, para drewniaków i – jeśli akurat była dostępna – kamizelka. Niektórzy więźniowie otrzymywali dodatkowo płaszcze, jeśli musieli pracować na zewnątrz. Ponieważ w obozie nie było skarpet, więźniom wydawano onuce, którymi musieli owijać stopy.

  Jakie znaczenie miała zmiana stroju dla więźniów, opisał to po wojnie były więzień obozu koncentracyjnego Sachsenhausen Arnold Weiss-Rüthel: „Ubraliśmy się. Kiedy skończyliśmy, jeden nie poznawał drugiego. Sam siebie też nie poznałem! To, co ujrzałem w lustrze, do głębi mnie przeraziło. Nie byłem już człowiekiem, byłem jakąś postacią. Po tej procedurze przebierania się w obozowe rzeczy nie miałem już nic, co przypominałoby o moim życiu osobistym – poza okularami”. (Arnold Weiss-Rüthel: Nacht und Nebel. Ein Sachsenhausen-Buch [Noc i mgła. Opowieść o Sachsenhausen]. Berlin, Potsdam 1949, s. 57)

  Wszystkie ubrania wydane więźniom były zapisywane przez więźniów funkcyjnych na kartach magazynu z odzieżą. Kiedy więzień był zwalniany z obozu, można było dzięki temu sprawdzić, czy zwrócił wszystko, co było własnością obozu koncentracyjnego.

• Ile jest dostępnych tego typu dokumentów?

  Chociaż karty magazynu z odzieżą były wystawiane dla większości więźniów w momencie przybycia do obozu koncentracyjnego, to zachowało się ich stosunkowo niewiele. W zbiorach Arolsen Archives nie zachowały się karty magazynu z odzieżą dla każdego byłego więźnia. Wiele kart zachowało się tylko dlatego, że administracja obozu wykorzystywała niezadrukowany rewers w innych celach bądź do rejestracji innych więźniów. Dlatego wiele oryginalnych kart magazynu z rzeczami zostało odłożonych do dokumentów dotyczących innej osoby.

• Na co należy zwrócić uwagę w przypadku tego dokumentu?

  Karty magazynu z odzieżą upiększają wyobrażenie o codziennym obozowym życiu więźniów. Na pierwszy rzut oka stwarzają wrażenie, że administracja obozu wydawała więźniom rzeczy, których potrzebowali w obozie, jednak nie mówi nic o ich stanie. Często ubrania były zniszczone, pocerowane lub nieodpowiednie na zimowe dni, nie było też ubrań na zmianę.

  Dużym problemem było również to, że podczas wydawania części ubioru nie zwracano uwagi na ich rozmiar i rodzaj wydawanych więźniom rzeczy, czy były one za duże lub za małe. Wielu Ocalałych, podkreśla w swoich relacjach jak wielkim problemem były buty w złym rozmiarze. Były więzień obozu koncentracyjnego Sachsenhausen Odd Nansen wspominał moment wydawania ubrań po przybyciu do obozu w ten sposób: „Następnym punktem programu był odbiór bielizny, butów, skarpet, koszul, swetrów, płaszczy i czapek. To wszystko brzmiało całkiem przyzwoicie. Ale kto chociaż raz zobaczył jedną z wymienionych rzeczy, nigdy nie powiedziałby o jakielkowiek przyzwoitości. To, co nam wydano, to był po prostu stos brudnych szmat. Nikt się jednak tym nie przejmował, czy one nam pasowały – to było całkowicie obojętne. Trzeba było ten wydany stos przyjąć, bez względu na to, czy ktoś był duży czy mały, gruby czy chudy. Kiedy ktoś wracał, żeby wymienić jakąś rzecz, dostawał pięścią w twarz – a potem nie miał już więcej pytań”. (Odd Nansen: Von Tag zu Tag [Dzień po dniu]. Hamburg 1949, s. 51)

  Fakt, że istniały karty magazynu z odzieżą, nie oznaczał, że wszyscy przybywający do obozu więźniowie dostawali podstawowe wyposażenie w postaci jednolitej pasiastej odzieży więźniarskiej. W latach wojennych również te towary były deficytowe. Wielu nowo przybyłym więźniom przydzielano ubrania po zmarłych więźniach. Część z nich zatrzymywała swoje cywilne ubrania. Były one jedynie odpowiednio znakowane, na przykład za pomocą namalowanych farbą pasów. Pościel, która była wymieniana na kartach magazynu rzeczy, nie była dostępna w późniejszych latach wojny.

  Na kartach magazynu z odzieżą nie odnotowywano, w którym obozie zostały wystawione. Do wyjaśnienia kwestii gdzie używano danej karty, pomocna jest informacja pochodząca z innych materiałów Arolsen Archives, związanych z konkretnym miejscem. W razie wątpliwości można się dodatkowo posłużyć również innymi dokumentami na temat tej samej osoby. Zasadne jest np. sprawdzenie, czy numer więźniarski na karcie magazynu z odzieżą zgadza się z numerem podanym na innej karcie, na której pojawia się nazwa obozu.

  Jeśli mają Państwo dodatkowe informacje na temat tego lub innego dokumentu zaprezentowanego w e-Guide, będziemy bardzo wdzięczni za wszelkie uwagi skierowane na adres eguide@arolsen-archives.org. Regularnie uzupełniamy opisy dokumentów, a najlepsze efekty uzyskujemy łącząc naszą wiedzę.