Pytania i odpowiedzi

• Gdzie stosowano ten dokument i kto go sporządził?

  Większość zachowanych w Arolsen Archives kart medycznych pochodzi z obozu Groß-Rosen. KL Groß-Rosen w pobliżu Wrocławia, istniał od lata 1940 aż do jego likwidacji w lutym 1945 roku. Początkowo był to podobóz obozu Sachsenhausen, w którym osadzeni więźniowie pracowali w należącym do SS przedsiębiorstwie Deutsche Erd- und Steinwerke. Później Gestapo z Breslau (Wrocławia) i Reichenbergu (Liberca miasta położonego w północnych Czechach), kierowało bezpośrednio do tego obozu coraz więcej polskich więźniów. Od maja 1941 roku Groß-Rosen został rozbudowany do rozmiarów samodzielnego obozu i posiadał około 100 podobozów. Początkowo, w roku 1941, był to niewielki obóz, w którym przebywało od 700 do 1200 więźniów. Wiosną 1944 roku ta liczba niebywale się powiększyła za sprawą licznych transportów ewakuacyjnych z obozów położonych dalej na wschód. W styczniu 1945 roku w Groß-Rosen więzionych było prawie 78 000 osób. W ciągu czterech i pół roku jego istnienia, z powodu katastrofalnych warunków życia i pracy, zmarło ponad 40 000 spośród łącznej liczby 120 000 więźniów.

  W całym szpitalu obozowym KL Groß-Rosen używano kart medycznych – ich oficjalna nazwa według Głównego Urzędu Gospodarki i Administracji to karty historii choroby z kartoteki z obozu koncentracyjnego Groß-Rosen – do ewidencjonowania więźniów przyjmowanych do szpitala obozowego. Karty medyczne prowadziło zapewne wielu więźniów zatrudnionych jako pisarze obozowi w kancelarii szpitala obozu. Karty były wydrukowane na papierze koloru zielonego, jasnobrązowego, szarego lub pomarańczowego, ale nie miało to żadnego znaczenia i wynikało zapewne z panującego wówczas niedoboru papieru.

• Kiedy używano tego dokumentu?

  Najwcześniejsze karty medyczne używane w KL Groß-Rosen, a dziś przechowywane w Arolsen Archives, zostały wydrukowane w 1942 roku w drukarni Wilhelma Möllera w Oranienburgu. Późniejsze karty pochodzą z drukarni obozowej w Auschwitz. Można je rozpoznać po sygnaturze KL/2 na lewym dolnym brzegu. Dane na temat chorych więźniów pochodzą z lat 1943-1945.

• Do czego służył ten dokument?

  Warunki życia i pracy w KL Groß-Rosen były niezwykle trudne, ponieważ wielu niedożywionych więźniów musiało pracować na 12-godzinnych zmianach w pobliskim kamieniołomie albo w fabrykach przerabiających granit. Nie mieli oni odpowiedniej odzieży, nie otrzymywali wystarczającego wyżywienia i przez cały rok pracowali pod gołym niebem. Od 1942 roku Groß-Rosen był najcięższym obozem III stopnia, jakim oprócz niego było tylko Mauthausen. W konsekwencji mnóstwo więźniów chorowało, ulegało wypadkom w czasie pracy lub umierało.

  Od października 1940 roku w Groß-Rosen, pod kierownictwem lekarza obozowego z SS, działał szpital obozowy („Krankenbau”). Początkowo jednak większość chorych, jeśli nie byli już „zdolni do pracy”, wysyłano do Sachsenhausen lub do Dachau. Szpital obozowy z czasem rozbudowano. W styczniu 1945 roku składał się łącznie z siedmiu baraków, tak zwanych bloków szpitalnych. Jeden barak był zawsze przeznaczony dla chorych z biegunką, a jeden dla więźniów z infekcjami. Jesienią 1943 roku w dwóch barakach urządzono tzw. „Schonung” czyli ochronkę. Więźniowie, których tam przeniesiono, nie musieli pracować. Mimo to, przez cały okres istnienia tego obozu opieka medyczna była bardzo zła, ponieważ szpital nie dysponował prawie żadnymi lekami ani środkami opatrunkowymi. Personel medyczny zajmujący się więźniami nie miał też w większości przygotowania ani wiedzy medycznej lub dysponował tylko podstawowymi umiejętnościami. Dopiero od 1943 roku w szpitalu obozowym wolno było pracować polskim lekarzom, którzy sami byli więźniami. Z powodu prymitywnych warunków życia i pracy liczba chorych więźniów w obozie Groß-Rosen przez cały czas rosła. W styczniu 1945 roku wynosiła prawie 3200 osób.

  Żeby zachować rozeznanie wśród chorych, w szpitalu obozowym prowadzono kartotekę medyczną. Podczas gdy w innych obozach koncentracyjnych kartę z rewiru (szpitala obozowego) zakładano prawie wszystkim nowo przybyłym więźniom podczas badania wstępnego, karta medyczna w Groß-Rosen była wystawiana tylko wtedy, kiedy więźnia rzeczywiście przyjmowano do szpitala. Karty medyczne są zasadniczo bardzo lakoniczne, co różni je od kart z rewiru (szpitala obozowego). Nie było na nich przewidziane miejsce na historię choroby, a pisarze rewirowi sporządzający te karty nie wpisywali też dokładnego przebiegu leczenia. Zamiast diagnozy w rubryce „Choroba” odnotowywali zazwyczaj tylko przyjęcie, zwolnienie albo śmierć. Na niektórych kartach zaznaczano, w którym obozie więzień przebywał wcześniej, albo do którego został przeniesiony z Groß-Rosen. Były to jednak wyjątki.

• Ile jest dostępnych tego typu dokumentów?

  W Arolsen Archives zachowało się około 170 kart medycznych z Groß-Rosen. Ponieważ jednak karty te często były używane podwójnie – przednia strona dla jednego więźnia, a rewers dla innego – gromadzą one informacje o niemal dwukrotnie większej liczbie osób. W tych przypadkach, w ITS wykonywano zawsze kopię dla drugiej osoby, którą włączano do kartoteki pod jej nazwiskiem. Jeśli porównamy tę liczbę z ogólną liczbą więźniów albo z liczbą niemal 3200 chorych w styczniu 1945 roku, to widać wyraźnie, że zachowały się tylko nieliczne karty medyczne. Formularz ten był używany również w KL Natzweiler. Pozwala to sądzić, że karty medyczne były w użyciu także w innych obozach, choć nie zawsze się zachowały.

• Na co należy zwrócić uwagę w przypadku tego dokumentu?

  Karty medyczne zdają się dowodzić regularnej opieki nad chorymi. W Groß-Rosen istniał wprawdzie szpital obozowy, ale więźniowie w żadnym okresie pobytu nie otrzymywali wystarczające opieki medycznej. Liczba zgonów była więc odpowiednio wysoka, a więźniowie decydowali się na zgłoszenie do lekarzy SS tylko w stanie absolutnej konieczności. Obawiali się, że zostaną przetransportowani do innych obozów. Poza tym, wiadomo było, że szpitalni lekarze-SS-mani uśmiercali niezdolnych już do pracy pacjentów zastrzykami z fenolu. Rzeczywiście, z Groß-Rosen regularnie wysyłano transporty więźniów niezdolnych do pracy, między innymi, do KL Dachau oraz Sachsenhausen i wielu chorych umierało już podczas podróży. Uśmiercanie pacjentów w szpitalu obozowym także jest udokumentowane.

  Jeśli mają Państwo dodatkowe informacje na temat tego lub innego dokumentu zaprezentowanego w e-Guide, będziemy bardzo wdzięczni za wszelkie uwagi skierowane na adres eguide@arolsen-archives.org. Regularnie uzupełniamy opisy dokumentów, a najlepsze efekty uzyskujemy łącząc naszą wiedzę.