Pytania i odpowiedzi

• Gdzie stosowano ten dokument i kto go sporządził?

  Po przybyciu do obozu koncentracyjnego Dachau nowo przybyli wiźniowie musieli przejść przez różne wydziały obozowe, w których byli rejestrowani. Oprócz wydziału politycznego, biura przydziału do pracy oraz szpitala obozowego, najważniejsze informacje osobowe dotyczące więźniów spisywano także w kancelarii (szrajbsztubie). Informacje te były potrzebne do prowadzonej tam kartoteki. W kartotece ujęci byli wszyscy więźniowie, po to aby w każdej chwili można było sporządzić meldunki i dokonywać przeglądu. Kartotekę prowadzili pisarze obozowi.

  Ponieważ karta sporządzana przez szrajbsztubę nie miała odrębnego formularza, więźniowie funkcyjni w KL Dachau spisywali wszystkie informacje według wzoru odbitego na różnego koloru kartach, zależnie od tego, jaki papier był akurat do dyspozycji. Jeśli w jakikolwiek sposób zmieniała się sytuacja więźnia, na przykład wskutek przeniesienia do innego obozu lub przydzielenia do innego bloku, pisarze obozowi zaznaczali to na właściwych kartach sporządzonych przez kancelarię.

• Kiedy używano tego dokumentu?

  Po utworzeniu KL Dachau do zapisywania danych osobowych więźniów początkowo używano książek rejestracyjnych. Niedługo później wprowadzono karty, które sporządzała kancelaria obozu, a których wymiary odpowiadały wielkości paczki papierosów. Karty te początkowo zapisywano obustronnie. Nie wiadomo już dzisiaj, kiedy nastąpiło przejście z książek rejestracyjnych na karty sporządzane przez kancelarię obozu, ale jedną z najstarszych takich kart, które się zachowały, jest karta Fritza Abendrotha więzionego w obozie koncentracyjnym KL Dachau od listopada 1933 do marca 1935 roku. Przypuszczalnie karty sporządzane przez kancelarię obozu weszły do użytku około 1935 roku. Od 1938 roku informacje zostały poszerzone o zawód, datę przeniesienia i miejsce zamieszkania. Taki format przetrwał w Dachau do końca wojny, do 1945 roku. Kancelaria obozowa wypełniła karty (z pojedynczymi wyjątkami) nawet dla tych więźniów, którzy przybyli do obozu KL Dachau transportem ewakuacyjnym tuż przed zakończeniem wojny.

  Mniej więcej do 1940/1941 roku pisarze obozowi prawie zawsze wypełniali te karty ręcznie. Później te dane – z wyjątkiem nazwiska więźnia – nanoszono zazwyczaj na maszynie do pisania lub stemplem. Dzięki temu karty można uporządkować chronologicznie.

• Do czego służył ten dokument?

  Na ich podstawie kancelaria przygotowywała codzienne meldunki o łącznej liczbie więźniów w obozie (meldunek o stanie liczbowym), a także o liczbie nowo przybyłych i przeniesionych do innych obozów (meldunek o zmianie w stanie osobowym). Żeby było to możliwe, karty sporządzone przez kancelarię obozową musiały być stale uaktualniane. Zaznaczano więc na nich, kiedy więzień został przeniesiony do jakiego obozu koncentracyjnego lub podobozu albo w którym bloku obozu głównego został zakwaterowany. Po śmierci więźnia na jego karcie sporządzonej przez kancelarię nanoszono ręcznie albo stemplem znak krzyża.

  Po wyzwoleniu obozu przez armię amerykańską w Dachau jeszcze raz użyto tych kart. Więźniowie uratowali kartotekę kancelarii przed zniszczeniem i zaktualizowali ją dla International Information Office (IIO) Dachau. Zanotowali na kartach ok. 10 000 więźniów, czy przeżyli oni w którymś ze 140 podobozów KL Dachau (Delivered in out-detail by U.S. Army – wyzwolony przez U.S. Army w podobozie), czy w obozie głównym (Delivered in the camp by U.S. Army – wyzwolony przez U.S. Army w obozie). Nie musiało to jednak oznaczać, że więźniowie ci w tamtym czasie rzeczywiście przebywali w obozie głównym albo w którymś z podobozów. Ostemplowano bowiem także karty więźniów, którzy zostali wyzwoleni podczas marszu śmierci albo w czasie pobytu poza obozem. Jeśli na karcie więźnia znajduje się jeden z tych dwóch stempli, oznacza to, że 29 kwietnia 1945 roku, w dniu wyzwolenia, był on przy życiu albo że IIO nie miała informacji, że już nie żyje. Jeśli IIO dowiedziała się o śmierci któregoś z więźniów, w niektórych przypadkach odnotowywano to jeszcze później na kartach. Te stemple znajdują się tylko na kartach sporządzonych przez kancelarię obozu koncentracyjnego Dachau; na kartach sporządzanych przez kancelarie w innych obozach koncentracyjnych takich adnotacji nie było.

• Ile jest dostępnych tego typu dokumentów?

  W zbiorach Arolsen Archives zachowało się łącznie ok. 186 000 kart sporządzonych przez kancelarię obozu KL Dachau. Zachowała się zatem większość kart z łącznej liczby 200 000 więźniów, więzionych w obozie koncentracyjnym Dachau albo w którymś z jego podobozów.

• Na co należy zwrócić uwagę w przypadku tego dokumentu?

  Przeglądając karty sporządzone przez kancelarię obozu, łatwo odnieść wrażenie, że w obozach koncentracyjnych prowadzono uporządkowaną rejestrację więźniów. W rzeczywistości jednak, po przybyciu licznych masowych transportów, rejestracja więźniów odbywała się w pośpiechu, często przy użyciu przemocy wobec więźniów i licznych obelg pod ich adresem. Ogólnie mówiąc, SS i Gestapo wykorzystywały procedurę przyjmowania jako okazję do demonstracji własnej siły. Stąd wspomnienia wielu więźniów o zniewagach, przemocy i szykanach podczas przyjmowania do obozu.

  Ponieważ nazwa obozu koncentracyjnego nie została wcześniej wydrukowana na kartach sporządzonych przez kancelarię, nie można zatem stwierdzić, w którym obozie została ona wystawiona. W takich przypadkach pomocnym może być numer zespołu archiwalnego, jaki został nadany temu dokumentowi w zasobach archiwalnych ITS. Karty sporządzone przez kancelarię obozu koncentracyjnego Dachau nie znajdują się w  zasobach Arolsen Archives wśród indywidualnych dokumentów więźniów, lecz są przechowywane w oddzielnym zbiorze o numerze 1.1.6.7.

  W kartotece kancelarii z obozu koncentracyjnego Dachau może też dojść do pomyłki. Do tego zasobu włączono bowiem karty niemieckich i austriackich Żydów, którzy po pogromie nocy kryształowej w listopadzie 1938 roku zostali zesłani do obozu koncentracyjnego KL Dachau. Nie są to oryginalne karty sporządzone przez kancelarię obozu. Przypuszcza się, że zostały one sporządzone i włączone do kartoteki bezpośrednio po wyzwoleniu przez International Information Office, czyli zrzeszenie więźniów w wyzwolonym obozie KL Dachau. Te karty różnią się wyraźnie od oryginalnych kart kancelarii obozu.

  Jeśli mają Państwo dodatkowe informacje na temat tego lub innego dokumentu zaprezentowanego w e-Guide, będziemy bardzo wdzięczni za wszelkie uwagi skierowane na adres eguide@arolsen-archives.org. Regularnie uzupełniamy opisy dokumentów, a najlepsze efekty uzyskujemy łącząc naszą wiedzę.