Pytania i odpowiedzi

• Gdzie stosowano ten dokument i kto go sporządził?

  Podczas Nocy Kryształowej z 9 na 10 listopada 1938 roku oraz bezpośrednio po niej aresztowano ponad 30 000 Żydów (mężczyzn), określanych jako zatrzymanych w ramach akcji „Aktionsjuden”. Określenie to wywodzi się od nazwy „Aktion Rath”, w ramach której tych mężczyzn zatrzymano. Aresztowanych wywieziono do obozów koncentracyjnych w Sachsenhausen, Buchenwald i Dachau. Na początku listopada 1938 roku 10 911 niemieckich i austriackich Żydów przybyło do obozu koncentracyjnego Dachau. Tę grupę szczególnie dręczono i szykanowano. Mężczyźni musieli godzinami stać na placu apelowym lub byli zmuszani do wyczerpujących ćwiczeń fizycznych. Mieli wyraźnie odczuć, że jedynym rozwiązaniem dla nich jest wyjazd z Niemiec, przy czym muszą pozostawić tu dużą część swojego majątku. Aresztowanie miało też na celu przyspieszenie tak zwanej aryzacji, a więc sprzedaży Niemcom sklepów, firm i nieruchomości po znacznie niższych cenach niż ich rzeczywista wartość. W następstwie przemocy i złych warunków zakwaterowania w obozie zmarło ponad 170 mężczyzn. Między końcem listopada 1938 a początkiem 1939 roku większość więźniów zatrzymanych w ramach akcji „Aktionsjuden” stopniowo zwalniano.

  Dowodem na to, że po przybyciu do KL Dachau karty sporządzone przez kancelarię obozu zostały wystawione dla tej grupy więźniów, jest fakt, że karty zmarłych w obozie osób zatrzymanych w ramach akcji „Aktionsjuden” do dziś znajdują się w kartotece. Tylko karty zwolnionych usunięto z kartoteki, przypuszczalnie jeszcze podczas wojny. Nie wiadomo, kto to zrobił i dlaczego. Ponieważ jednak wszystkie osoby zatrzymane w ramach akcji „Aktionsjuden” w KL Dachau zostały ujęte w księgach rejestracji przyjęć i w meldunkach o zmianie w stanie osobowym obozu, to oprócz ich nazwisk znane są także daty zwolnienia oraz numery więźniarskie. Z tego względu, na podstawie meldunków o zmianie w stanie osobowym obozu, po wojnie powstały dla tej grupy nowe karty. Najprawdopodobniej w International Information Office (IIO) Dachau wypisywali je dawni więźniowie. Karty te zostały włączone alfabetycznie do ocalałej kartoteki kancelarii obozu. Nie są to więc oryginalne karty administracji obozowej w Dachau, lecz dokumenty powstałe zaraz po wojnie.

• Kiedy używano tego dokumentu?

  Karty osób zatrzymanych w ramach akcji „Aktionsjuden” stanowią pewną osobliwość, ponieważ zostały utworzone specjalnie dla jednej grupy więźniów już po wyzwoleniu obozu. Z tego powodu wszystkie są do siebie bardzo podobne i nie różnią się pod względem koloru papieru czy pisma, jak to ma miejsce w przypadku pozostałych kart sporządzonych przez kancelarię obozu. Niestety, nie jest znana dokładna data ich powstania. Pewne jest natomiast, że powstały one po wyzwoleniu KL Dachau.

• Do czego służył ten dokument?

  Karty sporządzone przez kancelarię obozu wystawiano w obozach koncentracyjnych, po to aby mieć pełną kontrolę nad więźniami. Arolsen Archives przechowują dzisiaj ponad 170 000 oryginalnych kart sporządzonych przez kancelarię obozu koncentracyjnego Dachau. Nie zachowały się jednak karty żydowskich więźniów, którzy trafili do KL Dachau w listopadzie 1938 roku, a którzy zostali zwolnieni w ciągu najbliższych kilku tygodni lub miesięcy. Zamiast tego w kartotece znajdują się karty wykonane później, tak zwane karty osób zatrzymanych w ramach akcji „Aktionsjuden”. Najprawdopodobniej zostały one stworzone w celach informacyjnych przez International Information Office (IIO), organizację wyzwolonych więźniów.

  Biuro Informacji powstało z dawnej kancelarii obozowej. Pisarzowi obozowemu Janowi Domagale udało się uchronić dokumenty z kancelarii przed zniszczeniem przez SS. Kartoteka kancelarii obozu stała się dla Biura Informacji podstawą do pozyskiwania dalszych informacji; miała też służyć jako środek dowodowy w procesach karnych. W IIO początkowo pracowali wyłącznie dawni więźniowie z Dachau. To oni odpowiadali na wnioski dotyczące osób, które były więzione w KL Dachau i wystawiali certyfikaty potwierdzające pobyt w obozie. W tym celu po wojnie kontynuowano prace nad kartoteką kancelarii KL Dachau, na przykład stemplowano karty tych, którzy przeżyli.

  Wiele przemawia więc za tym, że karty osób zatrzymanych w ramach akcji „Aktionsjuden” zostały wystawione przez International Information Office i wprowadzone do zasobów ITS jako część całej kartoteki kancelarii obozu. W wykazie zadań IIO, pochodzącym przypuszczalnie z lata 1946 roku, czytamy: „Dział Kartotek […] sprawdza wykazy numerów z alfabetycznie [sic!] uporządkowaną kartoteką, przy czym brakujące w kartotece karty uzupełnia się na podstawie wykazów numerów.” (1.1.6.0/ 82095277/ITS Archiwum Cyfrowe, Arolsen Archives) Oznaczałoby to, że wystawiano nowe karty. Może to być wskazówka, że karty osób zatrzymanych w ramach akcji „Aktionsjuden” powstawały właśnie tam, aby można było szybciej udzielać informacji. Inna teza głosi, że karty te zostały stworzone dopiero w samym ITS jako materiały pomocnicze. Katalogi z początku lat 1950., które odnotowują napływ do ITS nowych zasobów dokumentów, przemawiają jednak raczej za tym, że te karty stworzył już International Information Office.

• Ile jest dostępnych tego typu dokumentów?

  W zbiorach Arolsen Archives zachowało się łącznie ok. 186 000 kart sporządzonych przez kancelarię obozu koncentracyjnego Dachau. Znajdują się wśród nich również uporządkowane alfabetycznie karty 10 911 więzionych osób, zatrzymanych w ramach akcji „Aktionsjuden”. „Karty osób zatrzymanych w ramach akcji „Aktionsjuden” stanowią osobliwość KL Dachau. Po wyzwoleniu w innych obozach, które przyjmowały żydowskich więźniów po pogromie Nocy Kryształowej, już tych kart nie wystawiano.

• Na co należy zwrócić uwagę w przypadku tego dokumentu?

  Karty osób zatrzymanych w ramach akcji „Aktionsjuden” bardzo różnią się od kart sporządzonych przez kancelarię obozu dla innych grup więźniów, którzy byli więzieni w Dachau. Obok informacji o miejscu zamieszkania, stanie cywilnym, o komandzie roboczym i przenoszeniu do podobozu, karty więźniów politycznych, kryminalnych, homoseksualnych czy duchownych zawierają także datę przyjazdu więźnia oraz jego kategorię. Na kartach osób zatrzymanych w ramach akcji „Aktionsjuden” brakuje wielu tych danych. Tłumaczy się to tym, że meldunki o zmianie w stanie osobowym obozu, wykorzystywane po wyzwoleniu jako podstawa do tych kart, zawierały tylko nazwisko, numer więźniarski oraz datę zwolnienia lub śmierci. Pośrednio można jednak uzyskać inne informacje wynikające ze statusu osób zatrzymanych w ramach akcji „Aktionsjuden”: nie trzeba było na przykład odnotowywać kategorii więźnia, ponieważ ten typ karty był wystawiany tylko dla tej grupy więźniów. Poza tym, wszyscy mężczyźni z tej grupy zostali przysłani do obozu w tym samym czasie. Szukając po numerze więźniarskim, w innych dokumentach Arolsen Archives, można niekiedy znaleźć dokładną datę jego przyjęcia do obozu. Ponieważ żydowscy mężczyźni nie byli przewidziani do prac w obozie ani w komandach zewnętrznych, nie trzeba było tworzyć rubryki dotyczącej komanda roboczego. Informacje na kartach osób zatrzymanych w ramach akcji Aktionsjuden ograniczały się więc do nazwiska, numeru więźniarskiego i daty zwolnienia.

  Ważne jest też to, że karty osób zatrzymanych w ramach akcji „Aktionsjuden” powstały dopiero w okresie powojennym. Mimo że kartoteka kancelarii obozu KL Dachau została włączona do Arolsen Archives i można ją znaleźć w ich zasobach, karty te nie były wypisywane na zlecenie SS w obozie koncentracyjnym Dachau.

  Jeśli mają Państwo dodatkowe informacje na temat tego lub innego dokumentu zaprezentowanego w e-Guide, będziemy bardzo wdzięczni za wszelkie uwagi skierowane na adres eguide@arolsen-archives.org. Regularnie uzupełniamy opisy dokumentów, a najlepsze efekty uzyskujemy łącząc naszą wiedzę.