Pytania i odpowiedzi

• Gdzie stosowano ten dokument i kto go sporządził?

  Zbiór kart przechowywany w Arolsen Archives, nazywany Kartoteką Włoską, został stworzony przez Włoski Czerwony Krzyż (Croce Rossa Italiana, CRI) z siedzibą w Rzymie. Tamtejsze Biuro ds. Jeńców Wojennych (Ufficio Prigionieri di Guerra lub Ufficio Prigionieri Ricerche e Servizi Connessi) korzystało z tych kart w celu określania miejsca pobytu żydowskich i nieżydowskich cudzoziemców – oraz w nielicznych przypadkach także obywateli włoskich – internowanych we Włoszech. Do kartoteki należały teczki z korespondencją, których część zachowała się w Arolsen Archives. Teczki te, zawierają korespondencję między Włoskim Czerwonym Krzyżem a włoskimi ministerstwami, gminami lub kierownictwem obozów dla internowanych. Jest w nich również korespondencja z narodowymi organizacjami Czerwonego Krzyża oraz z Międzynarodowym Komitetem Czerwonego Krzyża. Osoby prywatne mogły, za pośrednictwem swojego Narodowego Komitetu Czerwonego Krzyża, składać zapytania dotyczące internowanych przyjaciół czy krewnych. Na wnioski odpowiadał następnie Włoski Czerwony Krzyż, korzystając przy tym ze swoich dokumentów. W listach tych pytano konkretnie o miejsca pobytu internowanych lub proszono o przekazanie listów i paczek. Po wojnie w aktach znalazły się kolejne listy, m.in. korespondencja z żydowskimi gminami wyznaniowymi we Włoszech.

  Informacja o miejscu internowania danej osoby pochodziła najczęściej z włoskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Pracownicy CRI podawali nazwę ministerstwa w prawej kolumnie karty, w punkcie „źródło informacji” (wł. fonte della informazione), używając skrótu „Min. Int.”. W ramach Ministero dell’Interno (włoskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych) za zarządzanie obozami odpowiadał oddzielny wydział – Urząd ds. Demografii i Rasy. To on – najczęściej na wniosek – listownie udzielał Włoskiemu Czerwonemu Krzyżowi informacji o miejscu pobytu poszukiwanej osoby. Natomiast pracownicy Czerwonego Krzyża, odręcznie bądź na maszynie do pisania, wpisywali do Kartoteki Włoskiej miejsce i odniesienie do listu.

• Kiedy używano tego dokumentu?

  Identyczne, w dużej mierze, formularze prowadzono dla cudzoziemców żydowskich i nieżydowskich, którzy w czasie II wojny światowej byli internowani, tzn. przetrzymywani we włoskim obozie, na posterunku policji lub w innym miejscu. Istnieją również nieliczne karty wypełnione dla osób posiadających obywatelstwo włoskie, ale są to wyjątki. W przypadku większości osób odnotowywano ostatnie miejsce pobytu przed wrześniem 1943 roku, a więc przed wkroczeniem wojsk niemieckich do północnych i środkowych Włoch. Ogólnie rzecz biorąc, większość wpisów pochodzi z lata 1943 roku, a dokładniej z okresu od maja do sierpnia 1943 roku, choć w zachowanych aktach znajdują się również listy z okresu powojennego. Nasuwa się więc wniosek, że w tym czasie, w dalszym ciągu prowadzono akta, jednak nie zawsze były one aktualizowane. Ponieważ w 1956 roku Kartoteka Włoska wraz z aktami trafiła do ITS, wpisy były możliwe najpóźniej do tego momentu.

• Do czego służył ten dokument?

  Od roku 1922 Włochami rządził faszystowski premier Benito Mussolini. Wraz z Hitlerem podkreślał on ścisłe związki Niemiec i Włoch, a od 1936 roku mówił o „osi Rzym–Berlin”. W lipcu 1943 roku Mussolini został zdymisjonowany i aresztowany, a następnie Włochy zawarły separatystyczny pokój z aliantami. W wyniku tego, niemieckie wojska zajęły Włochy środkowe i północne. Uwolniony z więzienia przez wojska niemieckie Mussolini mógł jeszcze przez jakiś czas rządzić w południowych Włoszech.

  Do tego czasu Włochy były sojusznikiem Rzeszy Niemieckiej i wspierały jej antyżydowską politykę. W roku 1938 również we Włoszech wprowadzono ustawy antyżydowskie, które utrudniły życie w tym kraju ok. 46 tysiącom Żydów. Od 1940 roku tworzono we Włoszech od 50 do 100 obozów dla internowanych przeciwników politycznych, nieżydowskich cudzoziemców oraz dla ok. 3,9 tys. zagranicznych Żydów, kobiet i mężczyzn, znajdujących się wtedy we Włoszech. Sposób internowania mógł być bardzo różny – istniały duże obozy barakowe, jak w Farramonti di Tarsia, a także pojedyncze mieszkania lub domy, w których osadzano ludzi. Zdarzało się także, że zakwaterowywano ich jako tzw. wolnych internowanych w miejscowości poza terenem obozu, na bardzo rygorystycznych warunkach. Rozróżnienie to występuje również na kartach z Kartoteki Włoskiej: skróty „Int. C.C.” lub „C.C.” oznaczają campo di concentramento (dosłownie: obóz koncentracyjny), a miejscowości bez dopisków oraz informacja „Comune” – „wolne internowanie”.

  Pomimo ścisłych politycznych związków Włoch z nazistowskimi Niemcami, aż do wkroczenia wojsk niemieckich w 1943 roku, tysiące europejskich Żydów uciekało do Włoch, aby tam przygotować się do emigracji. W ten sposób pięciu tysiącom niewłoskich Żydów udało się uciec przed narodowymi socjalistami, inni zostali internowani, a po zmianie władzy wpadli w ręce Niemców. Po przystąpieniu Włoch do wojny w 1940 roku przybyli tam także Żydzi z terenów zajętych przez armię włoską. W ten sposób uwięziono i internowano we Włoszech ok. 2780 Żydów jugosłowiańskich, dwustu Żydów albańskich, trzystu Żydów libijskich i pięciuset Żydów z Rodos. Wszystkie te wydarzenia wyjaśniają wielość narodowości występujących w Kartotece Włoskiej. Oprócz Żydów do obozów internowania trafiali też cudzoziemcy, jeśli nie należeli do jednego z narodów sprzymierzonych z Włochami. Z tego względu we Włoszech internowano również Słoweńców, Jugosłowian, Anglików, Francuzów i Amerykanów, którzy przebywali we Włoszech w chwili wybuchu wojny, przybyli tam w czasie wojny lub znaleźli się w rękach włoskich na skutek walk. Również dla nich pracownicy Włoskiego Czerwonego Krzyża zakładali karty w ramach tej kartoteki, aby móc udokumentować, gdzie i w jakim czasie przebywali. W Arolsen Archives nie zachowały się żadne karty z Kartoteki Włoskiej sporządzone dla Żydów urodzonych we Włoszech i/lub posiadających narodowość włoską, ale zachowały się akta na ich temat.

• Ile jest dostępnych tego typu dokumentów?

  W Arolsen Archives przechowuje się ok. 15 tysięcy kart należących do Kartoteki Włoskiej. Zdecydowana większość z nich jest koloru białego, choć zdarzają się także karty zielone oraz białe z czerwoną czcionką. Karty z czerwoną czcionką są bardzo rzadkie; zakładano je przede wszystkim, ale nie wyłącznie, dla nieżydowskich obywateli Włoch. Nie wyjaśniono jeszcze ostatecznie, czy zielone karty należą do jakiejś osobnej kategorii. Uwagę zwraca fakt, że wykorzystywano je głównie – ale nie tylko – dla internowanych z Malty.

• Na co należy zwrócić uwagę w przypadku tego dokumentu?

  Karty z Kartoteki Włoskiej, założone dla żydowskich i nieżydowskich osób internowanych, odzwierciedlają stan faktyczny w określonym czasie. Nie wynika z nich jasno, jakie prześladowania dotknęły tych ludzi przed internowaniem, a więc np. gdzie i kiedy dana osoba została uwięziona. Na kartach nie dokonywano też – z bardzo rzadkimi wyjątkami – żadnych zmian ani aktualizacji, dlatego nie można również stwierdzić, co działo się z daną osobą po tym czasie.

  Należy również zauważyć, że na kartach często widnieje włoska forma imienia, która nie odpowiada jego rzeczywistej pisowni. Tak więc Alfred Meyer otrzymał na swojej karcie imię Alfredo, a jego ojciec Hermann – Ermanno. Inne warianty to Giglielmo zamiast imienia Wilhelm, Manfredo zamiast Manfred, Gustavo zamiast Gustav i Gisella zamiast Gisela. Należy wziąć to pod uwagę, pomimo że system alfabetyczno-fonetyczny, na którym oparto funkcję wyszukiwania w bazie danych Arolsen Archives, wychwytuje te odmiany i łączy międzynarodowe warianty zapisu imion.

  Uwagę zwraca również fakt, iż dostępnych jest wiele akt, ale tylko nieliczne karty z kartoteki dotyczące więźniów narodowości włoskiej. Z kolei może się zdarzyć, że brak jest akt dotyczących osób, dla których, według kartoteki, akta te powinny istnieć. Ponadto wiele z teczek akt przechowywanych w Arolsen Archives jest dziś pustych i składa się jedynie z okładki.

  Jeśli mają Państwo dodatkowe informacje na temat tego lub innego dokumentu zaprezentowanego w e-Guide, będziemy bardzo wdzięczni za wszelkie uwagi skierowane na adres eguide@arolsen-archives.org. Regularnie uzupełniamy opisy dokumentów, a najlepsze efekty uzyskujemy łącząc naszą wiedzę.