Pytania i odpowiedzi

• Gdzie stosowano ten dokument i kto go sporządził?

  Karta kontroli korespondencji więźnia (w skrócie PKK od słowa Postkontrollkarte) była wystawiania podczas przyjęcia więźnia do obozu koncentracyjnego w tak zwanej kancelarii obozowej. Zatrudnieni tam więźniowie funkcyjni zapisywali dane, takie jak data urodzenia, nazwisko i imię oraz numer więźniarski, które przejmowali z formularza przyjęcia, zakładanego wcześniej dla każdego więźnia. Następnie kancelaria przekazywała karty kontroli korespondencji więźnia blokowym, a ci dawali je odpowiednim blockführerom, czyli SS-manom odpowiadającym za dany blok. To oni zajmowali się prowadzeniem kartoteki pocztowej na różnych blokach w obozie.

  Zarządzanie pocztą i cenzurowanie listów więźniów przebywających w podobozach odbywało się w obozie głównym. Listy i paczki przesyłano do podobozów i tam były one przekazywane więźniom przez komendanta obozu lub blokowego; najstarszego więźnia funkcyjnego na bloku.

• Kiedy używano tego dokumentu?

  Zachowane w zbiorach Arolsen Archives karty kontroli korespondencji więźnia pochodzą z całego okresu funkcjonowania obozów koncentracyjnych. W przypadku kart datowanych na późniejszy okres, powstałych w latach 40. XX wieku, można zauważyć, jak rzadko odnotowywano na nich wymianę listów. Widać po tym, że w późniejszych latach wojny więźniowie byli odcięci od świata zewnętrznego i często nie wiedzieli, gdzie znajdują się członkowie ich rodzin, do których mogliby napisać.

• Do czego służył ten dokument?

  Większość więźniów w obozach koncentracyjnych miała oficjalne pozwolenie na pisanie i otrzymywanie listów w określonych odstępach czasu. Pojedyncze grupy więźniów, jak na przykład radzieccy jeńcy wojenni, byli jednak wyłączeni z tego przywileju. Istniały też specjalne regulacje, zgodnie z którymi na przykład więźniowie żydowscy oraz tak zwani Badacze Pisma Świętego (Świadkowie Jehowy) mogli wprawdzie pisać i odbierać listy, ale w większych odstępach czasu.

  Więźniowie w obozach koncentracyjnych musieli pisać listy na gotowych formularzach, które następnie sprawdzali SS-mani i nadzorczynie w wydziale cenzury. Miało to zapobiec wydostawaniu się na zewnątrz informacji o panujących warunkach w obozie. Oznaczało to również, że więźniowie pochodzący spoza Niemiec mogli pisać listy i karty pocztowe tylko w języku niemieckim. Ustalono taką regułę, ponieważ SS nie mogła cenzurować tekstów obcojęzycznych.

  Z upływem czasu wielokrotnie zmieniano liczbę dozwolonych przesyłek pocztowych. Na przykład, początkowo więźniowie w KL Dachau mogli napisać i otrzymać jeden list w miesiącu, od 1934 roku dwa. Aby to sprawdzić, na kartach kontroli korespondencji więźnia wpisywano datę, kiedy więzień dostał lub wysłałlist. Dzięki temu Blockführerzy mogli szybko sprawdzić, czy były jakieś ograniczenia, na przykład, czy właściciel karty miał zakaz otrzymywania i wysyłania poczty przez określony czas w związku z nałożoną na niego karą.

  W podobozach istniały podobne reguły jak w obozach głównych. W piśmie z grudnia 1944 roku, które zachowało się w zbiorach Arolsen Archives, określono zasady dotyczące korespondencji w komandach zewnętrznych KL Buchenwald. Zgodnie z nim więźniowie mogli w ciągu miesiąca otrzymać i wysłać tylko jeden list. Dla więźniów żydowskich przepisy były bardziej zaostrzone: mogli otrzymać i wysłać jedynie jeden list co osiem tygodni. Wszyscy więźniowie w tym okresie mieli zakaz kontaktu listowego z Generalnym Gubernatorstwem, nie przyjmowano również listów do Czerwonego Krzyża. Aby rodzina nie dowiedziała się, że więzień przebywa w podobozie, na formularzach należało podawać jako nadawcę na przykład „K.L. Buchenwald, Block 17” (dotyczyło to wszystkich podobozów KL Buchenwald w odległości do 100 km od obozu głównego) lub „Block W” (Wittenberge, komando zewnętrzne Neuengamme).

• Ile jest dostępnych tego typu dokumentów?

  W instrukcjach dotyczących zakresu obowiązków kancelarii więźniarskiej w Buchenwaldzie wymieniono, że karta kontroli korespondencji więźnia była jedną z czterech kart, które miały być sporządzone dla wszystkich nowych więźniów. Jednak nie dla każdego byłego więźnia zachowała się w zbiorach Arolsen Archives karta kontroli korespondencji więźnia. Nie ustalono dokładnie, ile kart kontroli korespondencji więźnia znajduje się w Arolsen Archives. Wykaz z 1951 roku uwzględnia jednak – w przybliżeniu – 150 000 kart kontroli korespondencji więźnia z obozu koncentracyjnego KL Buchenwald i nieco ponad 1000 z obozu KL Natzweiler. W zbiorach dokumentów osobistych z obozu KL Mittelbau-Dora zachowało się 45 000 kart kontroli korespondencji więźnia, jednak używano tam przeważnie innego formularza.

• Na co należy zwrócić uwagę w przypadku tego dokumentu?

  Ponieważ na kartach kontroli korespondencji więźnia nie zapisywano nazwy obozu, dlatego na ich podstawie nie można rozpoznać, w którym obozie została ona wystawiona. Niekiedy można jednak odnaleźć inne, odręcznie naniesione informacje, które nie są bezpośrednio związane z korespondencją. Zdarza się na przykład, że na karcie zapisana jest data przybycia do obozu lub przeniesienia oraz zawód danego więźnia. Te dane zapisywano w różnych miejscach na karcie, bo nie przewidziano na nie żadnej odrębnej rubryki. Przy tym nie zawsze wiadomo, czy dana osoba była przywieziona z lub do wymienionego na karcie obozu. W takich przypadkach w celu sprawdzenia tych danych i odtworzenia przebiegu prześladowań danej osoby, trzeba skorzystać z innych dokumentów.

  Karty kontroli korespondencji więźnia świadczą o tym, że więźniowie mogli pisać i otrzymywać listy. Nawet jeśli w większości przypadków, było to możliwe jedynie teoretycznie, jednak nie można zapomnieć, że zwłaszcza w drugiej połowie wojny tylko nieliczni więźniowie mieli kontakt listowny z rodziną i przyjaciółmi. Wielu byłych więźniów wspomina, że nie otrzymywali żadnych oznak życia od swoich krewnych. Poza tym, więźniowie często sami nie wiedzieli, gdzie przebywają osoby, do których mogliby napisać. Szczególnie ze względu na masowe deportacje, w wyniku których całe rodziny były wywożone do różnych obozów koncentracyjnych, więźniowie często po prostu nie wiedzieli, dokąd mieliby adresować listy. Sam fakt istnienia kart kontroli korespondencji więźnia nie oznacza, że korespondencja była możliwa.

  Jeśli mają Państwo dodatkowe informacje na temat tego lub innego dokumentu zaprezentowanego w e-Guide, będziemy bardzo wdzięczni za wszelkie uwagi skierowane na adres eguide@arolsen-archives.org. Regularnie uzupełniamy opisy dokumentów, a najlepsze efekty uzyskujemy łącząc naszą wiedzę.